Burgers van Oekraïne hebben op grond van het Associatieverdrag met de Europese Unie uit 2017 het recht om minimaal 90 dagen visumvrij te reizen en verblijven binnen de EU. Zij hebben hier rechtmatig verblijf en hoeven op grond van het verdrag geen asiel aan te vragen. Oekraïners die zich wel als asielzoeker melden (bij het Aanmeldcentrum van de IND in Ter Apel) krijgen voorlopig geen beschikking op hun verzoek, op grond van het op 5 maart 2022 door staatssecretaris Van der Burg van Justitie & Veiligheid ingestelde besluit- en vertrekmoratorium voor Oekraïne.

De Raad van de Europese Unie heeft vanwege de instroom van vluchtelingen uit Oekraïne op 4 maart 2022 besloten de Richtlijn Tijdelijke Bescherming (2001/55/EG) te activeren. Deze richtlijn is in 2001 ontworpen speciaal voor 'het verlenen van tijdelijke bescherming in geval van massale toestroom van ontheemden' uit derde landen die niet naar hun land van oorsprong kunnen terugkeren. Onder deze Richtlijn hebben ontheemden recht op toegang tot onderwijs, fatsoenlijke huisvesting, sociale bijstand, medische zorg en toegang tot de arbeidsmarkt. De maximale duur van deze tijdelijke bescherming is drie jaar. Het is de eerste keer dat deze richtlijn wordt geactiveerd; dat is ook ten tijde van de hoge instroom van Syrische vluchtelingen in 2015 niet gebeurd.

Om de IND en het COA niet al te zeer te belasten met de zorg voor Oekraïense vluchtelingen heeft het kabinet het centraal 'Knooppunt Informatie Oekraïne' (KIO) opgericht. Minister van Justitie en Veiligheid Dilan Yesilgöz is de coördinerend minister voor de crisisstructuur op kabinetsniveau. Het knooppunt moet de Oekraïners in Nederland registreren en de verdeling over beschikbare opvanglocaties op zich nemen.

Aan de 25 Veiligheidsregio’s in ons land is gevraagd om ieder 2.000 opvangplekken te regelen, waardoor er op enige termijn 50.000 plekken voor Oekraïense vluchtelingen beschikbaar moeten komen. Om gemeenten te helpen bij het opzetten en beheren van opvanglocaties voor Oekraïners heeft het ministerie van Justitie en Veiligheid een 'Handreiking Gemeentelijke Opvang Oekraïners' gepubliceerd.

Alle Oekraïense vluchtelingen in Nederland dienen zich te melden bij de gemeente voor inschrijving in de Basis Registratie Personen (BRP), zodat zij aanspraak kunnen maken op voorzieningen zoals bijstand, huisvesting, onderwijs en toegang tot de arbeidsmarkt. Door de inschrijving in de BRP zijn zij automatisch ook bekend bij de IND. 
Aanvullende informatie: de staatssecretaris van Justitie & Veiligheid heeft in een Kamerbrief d.d. 30 maart 2022 aangekondigd, in tegenstelling tot eerdere bekendmakingen, dat Oekraïners naast de BRP-inschrijving toch ook een asielaanvraag moeten indienen, om in aanmerking te komen voor de voorzieningen waar ze op grond van de EU-Richtlijn Tijdelijke Bescherming aanspraak kunnen maken. De IND zal betrokkenen te zijner tijd uitnodigen voor een vereenvoudigde asielprocedure, waarbij nog geen aanmeldgehoor wordt afgenomen. 

Bij het burgerinitiatief ‘Onderdak Oekraïne’ en de bemiddelingsorganisatie ‘TakecareBnB’ hebben zich samen al ruim 26.000 gastgezinnen aangemeld. Om antwoord te bieden op vragen van particulieren die hun eigen huis willen openstellen voor Oekraïners is er inmiddels ook een 'Handreiking Particuliere Opvang Oekraïners' beschikbaar gesteld. Deze is samengesteld door een consortium bestaande uit de Rijksoverheid, de VNG, het Rode Kruis, het Leger des Heils, VluchtelingenWerk Nederland en TakecareBnB.

Meer informatie, zoals de bovengenoemde handreikingen, is te vinden op deze webpagina van de Rijksoverheid